Ścieżka EkoEdukacji

Obudź zmysły i odkryj Cybinę!

Skuteczna edukacja ekologiczna powinna być prowadzona w naturalnym środowisku, dlatego Ścieżka EkoEdukacji prowadzi przez tereny nadrzeczne nad Cybiną i pozwala na samodzielne poznawanie walorów ekologicznych tej przestrzeni. Aktywności w terenie angażują wszystkie zmysły, dlatego są odpowiednie dla dzieci w różnym wieku i o różnych możliwościach percepcyjnych. Podstawą edukacji ekologicznej jest uczenie zależności, powiazań i przenikania. Dlatego, aby lepiej poznać mechanizmy zależności wyprawa Ścieżką EkoEdukacji ma formę zadań do wykonania. Rozwiązanie ich, pozwoli na poznanie poszczególnych zagadnień związanych z ekologią doliny rzecznej. Poprzez aktywności pobudzające różne zmysły, skupimy się na powiązaniach pomiędzy nadrzeczną, miejscową florą i fauną w kontekście działalności człowieka. W centrum Poznania nad Cybiną spotkać możemy organizmy rzadkie w skali całego regionu. Czasem jest to kilka osobników, niekiedy kilkadziesiąt. My jednak, obserwując Cybinę, akcentujemy pokazanie zależności w ekosystemie, wpływu na zmiany klimatyczne, a nie wyłącznie naukę nazw gatunków roślin i zwierząt (choć jest ich tu bardzo dużo… łączeń baldaszkowy, rutewka żółta, bluszczyk kurdybanek, knieć błotna, wierzba purpurowa, a wśród zwierząt możemy tu spotkać bobra europejskiego, sarnę europejską, łyskę zwyczajną, żabę moczarową, traszkę zwyczajną i wiele innych!).

Aby zadania wpłynęły na poszerzenie świadomości ekologii głębokiej, chcemy kierować się jej zasadami, które brzmią:

1. Pomyślność oraz rozwój ludzkości i całego życia na Ziemi są wartościami same w sobie (wartościami immanentnymi, przyrodzonymi) niezależnie od ich użyteczności dla człowieka.
2. Bogactwo i różnorodność form życia przyczyniają się do urzeczywistnienia tych wartości i same w sobie są wartościami.
3. Ludzie nie mają prawa do ograniczania tego bogactwa i różnorodności, chyba że chodzi o zaspokojenie ich istotnych, żywotnych potrzeb.
4. Rozwój innych gatunków wymaga zahamowania nieograniczonego wzrostu populacji ludzkiej i nadmiernej konsumpcji, która rodzi nierówności społeczne i prowadzi do niszczenia przyrody. Rozkwit życia i kultury człowieka nie stoi w sprzeczności z takimi ograniczeniami.
5. Oddziaływanie ludzi na inne formy życia jest obecnie zbyt duże, a sytuacja ta gwałtownie się pogarsza, czego wyrazem jest kryzys ekologiczny, klimatyczny i społeczny.
6. Wymaga to poważnych zmian, szczególnie ekonomicznych, technologicznych i etycznych. Nowa sytuacja (nowa normalność) będzie całkowicie odmienna od obecnej.
7. W sferze idei chodzi przede wszystkim o ograniczenie wzrostu materialnego standardu życia (rozumianego jako spełnianie zachcianek a nie realizowanie żywotnych potrzeb), na rzecz pielęgnowania jakości życia i wartości takich jak solidarność, współpraca, empatia i umiar.
8. Ci, którzy zgadzają się z powyższymi założeniami, powinni czuć się zobowiązani do podjęcia pośrednich i bezpośrednich działań na rzecz wprowadzenia w życie tych niezbędnych zmian.

[za: https://dzikiezycie.pl/archiwum/2020/lipiec-i-sierpien-2020/8-zasad-ekologii-glebokiej {dostęp: 19.01.2023}. W artykule autorzy odwołują się do ośmiu zasad ekologii głębokiej sformułowanych przez filozofów George`a Sessionsa i Arne Naessa, które ogłosili w kwietniu 1984 r. Posłużyły one jako inspiracja do sformułowania zasad, którymi kieruje się Pracownia na rzecz Wszystkich Istot.]

Troszcz się o Ziemię!

Jesteś w Eksperymentalnym Ogrodzie Dziedzictwa – to ogród permakulturowy, stworzony na wzór natury ora zgodnie z ideą less waste Co więcej, może to być miejsce spotkań i wymiany doświadczeń. W uprawę ogrodu mogą zaangażować się wszyscy chętni, zwłaszcza lokalni mieszkańcy i mieszkanki. Na terenie, przy ul. Ostrówek posadziliśmy rośliny jadalne, barwierskie, lecznicze i miododajne. Rośliny zasadzone w ogrodzie służą nam także do prowadzenia warsztatów i spotkań edukacyjnych, dotyczących ziołolecznictwa czy dzikiej kuchni. Ogród będzie też miernikiem zmian klimatycznych, które obserwujemy od dłuższego czasu.

Na Ziemi jest zawsze tyle samo wody

Rzeczny Ogród EkoEdukacji - naturalne place zabaw, takie jak ten, są odpowiedzią na potrzebę kontaktu z naturą. Jest on, niezbędny, aby dzieci mogły się prawidłowo rozwijać. W takich miejscach, wykorzystywane są materiały pochodzące z natury: kłody, kamienie, piasek, wiklina, woda, błoto. Poszczególne elementy są tak zaprojektowane, aby możliwe było ich różnorodne wykorzystanie, ponieważ rozwija to wyobraźnię i kreatywność. Taka naturalna forma przyczynia się do kształtowania świadomości w zakresie możliwości realizowania działań przyjaznych środowisku. Pokazuje, że do standardowych rozwiązań (jakim jest klasyczny plac zabaw), możliwe jest zastosowanie rozwiązań ekologicznych.

Poznań potrzebuje Cybiny!

Warta na obszarze Poznania i w jego najbliższej okolicy, płynie około 45-kilometrowym odcinkiem przebiegającym południkowo. To tzw. Poznański Przełom Warty, czyli region ukształtowany w wyniku przekształcenia rynny polodowcowej przez płynące wody rzeki. Dolina rzeczna na tym odcinku ma charakterystycznie wykształcone terasy, czyli poziomy wskazujące na stopniowe przekształcania doliny rzecznej. Dziś pełni głównie rolę rekreacyjną. Wzdłuż jej brzegów poprowadzone są ścieżki turystyczne, zarówno piesze, jak i rowerowe oraz edukacyjne.

Sztuczne zbiorniki, których nie należy nazywać jeziorami, mają wartość turystyczną, szczególnie zbiornik Maltański, który wraz z otoczeniem jest szczególnie atrakcyjny dla mieszkańców Poznania i przyjezdnych gości. Tereny powyżej Malty są szczególnie doceniane przez osoby szukające spokoju i wytchnienia od zgiełku miasta oraz wędkarzy. Niestety jednocześnie interesują się nimi inwestorzy i deweloperzy. Ostatni fragment Cybiny – sztuczne jej ujście, zwane hydrotechniczne kanałem ulgi - ma za zadanie odprowadzanie ewentualnych fal powodziowych, tak by nie zagrażały one najniżej położonym fragmentom Poznania.

Marta Jaśkiewicz, Stacja Ekologiczna w Jeziorach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Zmiany naturalne, wynikające z procesów erozji, transportu materiału fluwialnego (rzecznego) i jego akumulacji, geolodzy mogą wyczytać z osadów. Stałość i ciągłość wszystkich procesów geomorfologicznych odpowiadają za ewolucję dolin rzecznych. Na terenie miasta są one jednak mocno przekształcone w wyniku działalności człowieka.
Cybina jest rzeką, która niestety bardzo mocno została poddana antropopresji. Zbudowano na niej wiele zbiorników sztucznych, jazów i młynów. Została powiązana też z wieloma sztucznymi kanałami celem nawadniania pól uprawnych i innych prac melioracyjnych.

Cybina to też wszystko, co żyje dookoła niej

W niemalże płaskim krajobrazie rolniczej Wielkopolski wyraźnie zaznacza się głęboko wcięta dolina rzeki Cybiny. Zróżnicowana rzeźba terenu wraz z licznymi zbiornikami wodnymi i obszarami podmokłymi zapewnia jej bogactwo siedlisk, jak i wysoką bioróżnorodność na poziomie gatunkowym.

W granicach miasta ulega ona obniżeniu ze względu na oddziaływanie człowieka – zabudowę, natężenie ruchu komunikacyjnego, hałas, zanieczyszczenia. Na szczęście fauna i flora z łatwością dostosowują się do warunków miejskich. W strefie położonej najbliżej koryta rzecznego Cybiny oraz Warty występuje dość różnorodna roślinność szuwarowa i trawiasta, a wśród niej gatunki zależne od wody takie jak: rzepicha błotna czy szczaw nadmorski. Nieco dalej znajdziemy popularne gatunki drzew, takie jak kasztanowiec pospolity, jesion wyniosły, wierzba biała czy sosna czarna. Pulę gatunków roślinnych wzbogacają gatunki obce dla naszej flory, jak świerk srebrny oraz drzewa owocowe, które występują zwłaszcza na prywatnych posesjach. W miejscach nieco bardziej wyniesionych ponad koryto rzeki, trafimy do najcenniejszych lasów grądowych – i nie musimy ich szukać daleko, wystarczy spacer wzdłuż Cybiny, powyżej Zbiornika Maltańskiego. Bogactwo gatunkowe tego obszaru zwiększają rośliny typowo wodne, takie jak grzybienie białe czy grążel żółty, objęte ochroną prawną.
Poznańskie odcinki koryt obu cieków i sąsiadujące z nimi fragmenty dolin rzecznych sprzyjają występowaniu licznych gatunków ptaków, w tym dobrze nam znanych, jak krzyżówka, mewa pospolita, łabędź, łyska, sroka, kos, zięba, ale także słabiej rozpoznawanych, takich jak cierniówka, dzwoniec, makolągwa, raniuszek oraz gołąb skalny. Tak bogata ornitofauna dowodzi znakomitych zdolności adaptacyjnych zwierząt do warunków zurbanizowanych.
Sprzyja im związana z niezamarzającymi zimą rzekami baza pokarmowa. Stanowią ją części roślin, bezkręgowce związane z roślinami oraz osadami na dnie rzek, ale także ryby. Tych zaś w wodach Warty i Cybiny stwierdzono aż 28 gatunków, począwszy od łatwo rozpoznawalnych, jak płoć, leszcz, okoń, czy karp, a na nieco mniej znanych, jak jazgarz, kleń, jaź czy boleń skończywszy.

Spośród ssaków, do niezwykle ciekawych należy, kopiący korytarze w nadbrzeżnych skarpach, rzęsorek rzeczek oraz bóbr, którego trudniej zauważyć, ale ślady jego działalności są już wszystkim dobrze znane.

Profesor Renata Dondajewska-Pielka, Zakład Ochrony Wód, Wydział Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza

Rzeka była tu długo przed nami

Powstanie pierwszych fos w obrębie Poznania datuje się na połowę X wieku. Pełniły one swoją funkcję do końca XVIII wieku, kiedy to w 1793 roku Prusacy zajęli miasto a fosy zasypano śmieciami i gruzem. W XIX wieku fosy ponownie pojawiły się w krajobrazie miasta Poznania, które zamieniono w twierdzę. Na Cybinie wybudowano Śluzę Katedralną (Jaz Katedralny), która wraz z innymi śluzami, umożliwiała zalanie niżej usytuowanych części miasta w przypadku oblężenia, utrudniając działania nieprzyjacielowi. Obecnie częściowo zachowany budynek śluzy połączony jest kładką z głównym budynkiem Bramy Poznania. W latach 1968-1969 przeprowadzono regulację Warty w Poznaniu, mi.in. wykonując 2,5 – kilometrowy przekop kanału ulgi Cybiny.

Profesor Anna Maria Szczucińska Pracownia Hydrometrii, Instytut Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Źródła Cybiny znajdują się w pobliżu wsi Nekielka. Całkowita długość rzeki wynosi 42 km, natomiast powierzchnia zlewni obejmuje obszar około 200 km2. Cybina, zanim wpłynie w granice miasta Poznania, przepływa przez gminy: Kostrzyn, Pobiedziska i Swarzędz.

Rzeka zasilana jest przez kilkanaście niewielkich dopływów i przepływa przez liczne jeziora, z których największymi są polodowcowe jeziora Swarzędzkie i Góra. W górnym biegu doliny Cybiny, utworzono stawy rybne, w których prowadzona jest intensywna hodowla karpia. Natomiast w granicach Poznania, w dolinie rzeki, znajdują się cztery niewielkie zbiorniki wstępne: Antoninek, Młyński, Browarny, Olszak oraz Zbiornik Maltański. Ich zadaniem jest zatrzymanie transportowanych przez Cybinę zanieczyszczeń, zanim wpłynie ona do Zbiornika Maltańskiego. Ten sztuczny zbiornik wodny, nazywany również Jeziorem Maltańskim, powstał w wyniku spiętrzenia wód Cybiny w 1952 roku. Obecnie wykorzystywany jest do celów sportowych i rekreacyjnych.

Cybina charakteryzuje się łagodnymi wahaniami stanów i przepływów wody, co jest wynikiem retencyjnego oddziaływania naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych występujących w jej dolinie. Obecnie obserwuje się często niskie stany wody, co jest spowodowane niedoborem opadów w ostatnich latach.
Zlewnia rzeki Cybiny w większości posiada charakter rolniczy, a grunty orne stanowią 70%. Konsekwencją rolniczego zagospodarowania zlewni Cybiny jest dopływ do rzeki i jezior zanieczyszczeń w postaci związków biogennych spływających z pól.

Drzewa to nasi sprzymierzeńcy!

Każdy typ krajobrazu charakteryzuje się nie tylko rozpoznawalnym wyglądem, ale też, typowymi zbiorowiskami roślinnymi.

Roślinność występująca na konkretnym obszarze wynika z wielu uwarunkowań. Do najważniejszych należą: sytuacja hydrologiczna (czyli obecność wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych), typ gleb oraz historyczna działalność człowieka.

W obszarze miejskim, ale także rolniczym, silnie przekształconym przez człowieka, w jakim płynie Cybina, dolina tej rzeki jest słabo zalesiona. Największa ilość zadrzewień znajduje się u jej źródeł i w okolicach ujścia, już na terenie Poznania. Wśród gatunków dominujących nad rzeką należy wymienić wierzby, topolę czarną, jesion wyniosły, brzozy, olchę i różne gatunki klonów. Nieco wyżej często rosną dęby. Wynika to z ich zapotrzebowania na wodę jak i umiejętności zakorzeniania się w konkretnej glebie. W dużej ilości spotkamy też robinie akacjową. Jest to gatunek dla nas obcy i niestety mocno inwazyjny dla naszego rodzimego środowiska. Drugim takim gatunkiem jest sprowadzony z Ameryki Północnej klon jesionolistny. W dolinie Cybiny, w wyniku działalności człowieka, spotykamy też wiele gatunków drzew owocowych takich jak jabłonie, grusze czy czereśnie. To niewątpliwy efekt naszej bytności na tym obszarze.
Oprócz drzew, w dolinach rzecznych, występuje bogata rodzina krzewów. To przede wszystkim leszczyna, tarnina czy głóg jednoszyjkowy. Zadrzewienia nadrzeczne są niezwykle ważne. To taki element ekosystemu, który wpływa zarówno na regulację poziomu wód, zabezpieczenie brzegów rzeki, jak i na czystość wód płynących. Właściwe gospodarowanie roślinnością nadwodną może wspomagać stabilizację brzegów rzeki, zwłaszcza przed skutkami erozji (czyli ich niszczenia), ale z drugiej strony źle prowadzone może uszkadzać wały przeciwpowodziowe. Dlatego wszelkie akcje nasadzeń muszą być prowadzone w rozsądny i kompleksowy sposób, by przyniosły pożądany efekt ochrony wód i dolin rzecznych. W celu ochrony siedlisk drzew tworzy się parki krajobrazowe lub obszary chronionego krajobrazu, a najstarsze i najpotężniejsze drzewa obejmuje się ochroną pomnikową.

Marta Jaśkiewicz, Stacja Ekologiczna w Jeziorach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Źródło: https://www.cire.pl/artykuly/serwis-informacyjny-cire-24/152208-w-finlandii-zmierzono,-ile-co2-pochlania-jedno-drzewo [dostęp” 15.02.2023]

Szkodząc przyrodzie, szkodzimy sobie

Ogólny wpływ na środowisko przyrodnicze nazywamy antropopresją. Człowiek oddziałuje na wszystkie strefy naszego globu: wodę – hydrosferę, powietrze – atmosferę, gleby – pedosferę oraz organizmy żywe – biosferę. Wszystko w tym układzie jest ze sobą wzajemnie powiązane. Zanieczyszczenia, które wypuszczamy w powietrze, po jakimś czasie wracają w postaci opadu. Woda opadowa, oprócz tego, że spada na nas, dostaje się do wód powierzchniowych m.in. jezior i rzek, wsiąka w glebę i pośrednio dostaje się do roślin. Jest to nieustające, napędzające się koło będące elementem obiegu wody w przyrodzie.
Istnieje wiele źródeł zanieczyszczeń. Niewielka rzeka Cybina poddawana jest presji opadów, które też już często są zanieczyszczone, gdyż deszcz wymywa związku chemiczne i pyły znajdujące się w powietrzu. Do rzeki docierają ścieki powierzchniowe z gospodarstw ludzkich, pól uprawnych oraz ciągów komunikacyjnych. Z jednej strony zanieczyszczenia z pól uprawnych trują rzekę, z drugiej wsiąkając przedostają się do wód gruntowych, a więc pośrednio do naszych studni i ujęć wodnych. Człowiek spożywa je bezpośrednio lub pośrednio np. poprzez podlewanie kolejnych roślin czy pojenie zwierząt. Wystarczy przejść się brzegiem rzeki by znaleźć mnóstwo śmieci, wśród których próbują się odnaleźć gatunki roślinne i zwierzęce.

Nasze zanieczyszczenia mają tez czasem nieoczywisty charakter. Są one typowe szczególnie dla dużych ośrodków miejskich. Tymi bardzo niebezpiecznymi i powszechnymi zanieczyszczeniami są zanieczyszczenia światłem i hałasem. Niebo nad miastem, nigdy nie jest ciemne, nie można dostrzec gwiazd. To samo dotyczy ciszy, której nie jesteśmy w stanie zapewnić sobie w ośrodkach ludzkich. Ma to szczególnie negatywny wpływ na zwierzęta żyjące zgodnie z rytmem natury. W dużych miastach, w tym też w okolicy Cybiny i Warty, pragnąc wyciszyć pewne przestrzenie, buduje się ekrany akustyczne.

Marta Jaśkiewicz, Stacja Ekologiczna w Jeziorach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Bez mokradeł nie będzie nas

Doliny Cybiny to w całej swojej rozciągłości rzeka, która posiada w wielu miejscach cechy naturalności. W jej biegu znajdują się sztuczne zbiorniki wodne i jeziora, torfowiska niskie oraz lasy bagienne rosnące na torfie, które dodatkowo wpływają na retencjonowanie wody. W dolinie Cybiny zostały wybudowane zbiorniki zaporowe, a także stawy rybne. Jednocześnie woda wypełnia doły potorfowe oraz zagłębienia po eksploatacji piasku.

Torf to martwa materia organiczna, która została wyprodukowana przez rośliny i zakumulowana w miejscu jej produkcji (in situ). Torfowisko to obszar z naturalnie nagromadzonym torfem. To unikatowe, skomplikowane i delikatne ekosystemy - mają ogromne znaczenie dla zachowania różnorodności biotycznej, często są ostatnią pozostałością naturalności w pofragmentowanym krajobrazie. Są szczególnie ważnymi magazynami węgla, ponieważ gdy są wilgotne, gromadzą materię organiczną pochodzącą z roślin. W efekcie torfowiska stają się „ogrodami” węgla, gdzie zachodzą procesy ważne dla klimatu.
W dolinie można napotkać podmokłe zbiorowiska zaroślowe i leśne, do których należą: zarośla wierzb, olsy i łęgi. Występują tutaj także torfowiska niskie, z roślinnością zdominowaną przez turzyce lub trzcinę. Siedliska mokradłowe zidentyfikowane w kontekście ochrony w ramach sieci Natura 2000 to: starorzecza i naturalne eutroficzne (siedliska z dużym stężeniem substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie) zbiorniki wodne z grzybieniami, grążelami i rdestnicami; torfowiska przejściowe i trzęsawiska; zalewane muliste brzegi rzek; nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników; oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe oraz olsy źródliskowe. Z zasobami mokradeł Cybiny związane są także różne gatunki ptaków wodno-błotnych, które tak samo jak mokradła stanową ważny element różnorodności biotycznej, będąc jednocześnie narażone na wyginięcie.

Naturalność rzecznych mokradeł Cybiny należy poddawać efektywnej ochronie, ponieważ odbudowa poprzednich wartości będzie niemożliwa. Dobrze zachowane mokradła są ważnymi wskaźnikami jakości życia ludzi w zdrowym środowisku. Istotne jest, żebyśmy analogicznie nie popełniali błędów, takich jak regulacja i betonowanie koryta rzecznego. Mokradła mają znacznie większe znaczenie i potencjał niż parki, a jednocześnie mogą być z parkami zintegrowane przez rozsądne planowanie przestrzenne miast.
Miasto i Powiat poznański przyjazne mokradłom będzie bardziej odporne na zmiany klimatu, a także będzie się przyczyniać do jego ochrony, co jest niezwykle ważne w epoce antropogenicznego globalnego ocieplenia.

Literatura:
Chojnacka, M. and Wilkaniec, A. 2008. Walory krajobrazowe i rekreacyjne Jeziora Maltańskiego w Poznaniu. Nauka Przyr. Technol. 2(4), p. 1-13.
Gołdyn, R., Jackowiak, B. and Błoszyk, J. (eds.). 2005. Walory przyrodnicze doliny Cybiny i ich ochrona. Wydawnictwo Kontekst. Poznań, p. 95.
W pierwszym akapicie warto dodać, że chodzi o dolinę Cybiny w ramach całej jej rozciągłości – żeby czytelnik miał jasność, ze opis nie dotyczy wyłącznie odcinka rzeki, wzdłuż którego spaceruje.

Mariusz Lamentowicz Pracownia Ekologii Zmian Klimatu, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań, Bogumiła Krygowskiego 10, 61-680 Poznań POLSKA

Wspólnie z innymi łatwiej zmienić świat

Jakie hasło w ostatnich latach, brzmi co najmniej groźnie? Klimat. Zmiany klimatyczne zachodzą od początku istnienia atmosfery. Jednak na pewno nie powinniśmy ich bagatelizować, zwłaszcza tych, które wywołane są działalnością człowieka. Kilkadziesiąt lat temu, w wyniku wyzwalania niebezpiecznych gazów mocno zniszczyliśmy warstwę ozonową.

Na klimat wpływa wiele czynników. Są to: szerokość geograficzna, rzeźba terenu, wysokość nad poziomem morza, odległość od morza i wiele innych. To wszystko ma wpływ na to jakie mamy średnie temperatury, wilgotność, ilość opadów itp. Uwarunkowania naturalne zmieniane są głównie przez człowieka. To kolejny aspekt antropopresji. Takie działania widoczne są też nad Cybiną i Wartą, gdzie betonowane są brzegi i zmniejsza się powierzchnie zalewowe. Wywołuje to  konsekwencje w małym obiegu wody, co docelowo wpływa na lokalny mikroklimat. Szczególnie zauważalne to jest w większych miastach, gdzie natężenie tych zjawisk jest niezwykle duże, głównie ze względu na zanieczyszczenia. Nazywamy to „miejskimi wyspami ciepła”.

W wyniku swoich działań człowiek zmienia proporcje obiegu wody w przyrodzie oraz skład chemiczny atmosfery. Ma to wpływ na gazy cieplarniane, a one są głównym regulatorem gospodarki cieplnej naszej planety. Pozwalają na dotarcie ciepła i energii ze Słońca do Ziemi, jednak już mocno utrudniają ucieczkę nadmiaru ciepła w kosmos. Nadmiar pary wodnej, dwutlenku węgla i kilku innych gazów jest izolatorem, który przyczynia się do zmian układów termicznych na naszej planecie. Nie każdą zmianę odczujemy w każdym miejscu na Ziemi jednakowo. Co więcej, istnieją miejsca, przynajmniej na razie, gdzie te zmiany w ogóle nie będą odczuwalne. Ziemia jest jednak wielkim naczyniem połączonym i często zmiana w jednym miejscu wywołuje efekt w innym. W ciągu ostatnich 150 lat średnia temperatura wzrosła o 0,8° C na świecie (a o 1 ° w Europie). Szacuje się, że w ciągu najbliższych 60-70 lat wzrośnie o kolejne 2-3°, to znaczy, że wiele miejsc na Ziemi nie będzie nadawało się do życia. Tylko wspólna polityka światowa może spowolnić ten trend.

Marta Jaśkiewicz, Stacja Ekologiczna w Jeziorach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Korytarz ekologiczny - to miejsce tętni życiem!

Człowiek, mimo swojej dużej mobilności, ma stałe miejsce pobytu. W świecie zwierząt migracje są na porządku dziennym i element przemieszczania się jest dla większości gatunków niezwykle istotny. Wędrówki odbywają w poszukiwaniu lepszych siedlisk, bogatszych żerowisk i innych przedstawicieli gatunków, niezbędnych dla wymiany genów w procesie rozmnażania, czyli w konsekwencji ochrony zdrowia danej populacji.

Zapewnienie ciągłości tras przejścia oraz bezpieczną, bezkolizyjną przestrzeń komunikacyjną w środowisku nazywamy korytarzem ekologicznym. Zazwyczaj, jest to ciąg dzikiej, zróżnicowanej roślinności, który łączy się z innymi i tworzy szlaki komunikacyjne. Takie korytarze zlokalizowane są najczęściej wzdłuż cieków wodnych, na obrzeżach pól, czy w systemach antropogenicznych wzdłuż dróg z obramowaniem roślinnym.

W świecie mocno zmienionym przez człowieka wiele gatunków ma ograniczony dostęp do obszarów siedliskowych. Dotyczy to w szczególności takich zwierząt, które przez stulecia zajmowały wręcz nieograniczone przestrzenie leśne. Dotyczy to szczególnie wilków, rysi i niedźwiedzi. Dziś przestrzenie te są mocno ograniczone i występują jedynie w postaci płatów. Ważne jest, by te płaty były ze sobą połączone.

Drogi stanowią szczególne bariery ekologiczne. Obecnie, w infrastrukturze drogowej, coraz częściej zapewnia się odpowiednie przejścia (widoczne np. nad autostradami). To jedyna metoda, by utrzymać populację szczególnie dużych, wędrujących ssaków. Korytarze powinny być optymalnej szerokości, dostosowane do specyfiki szlaków, którymi zwierzęta wędrują od setek lat. Odpowiednie przejścia i korytarze wpływają również na bezpieczeństwo kierowców.
Większe i mniejsze rzeki, takie jak Cybina, wraz z roślinnością pokrywającą ich brzegi i doliny, mogą i powinny być doskonałymi naturalnymi korytarzami, umożliwiającymi migracje bliższego zasięgu.

Miasto Poznań od stron południowej i północno-wschodniej obramowane jest szczególnymi obszarami leśnymi. Zachowane są, w postaci Parków Krajobrazowych: Puszcza Zielonka oraz Promno, a na południu Wielkopolski Park Narodowy i Rogaliński Park Krajobrazowy. Znaczna część tych obszarów objęta jest ochroną międzynarodową w ramach projektu Natura 2000. Ułatwia to bytowanie gatunków w danej przestrzeni. Mimo silnej antropopresji najlepszym korytarzem łączącym te siedliska są doliny rzeczne, w tym głównie Warty i jej dopływów.

Marta Jaśkiewicz, Stacja Ekologiczna w Jeziorach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Rzeka kształtuje ludzi, ludzie kształtują rzekę

Obserwowanie wybranego obiektu w naturze bez pośpiechu i bez ingerencji w naturę (zadanie, które proponujemy w tym miejscu) związane jest z przeciwstawieniem się zespołowi deficytu natury. Określenie to zostało sformułowane przez Richarda Louva. W swojej książce “Ostatnie dziecko lasu” opisuje on dziesiątki badań potwierdzających, że dzieci, które spędzają czas w otoczeniu przyrody, mają mniejsze problemy z koordynacją ruchową, koncentracją, przyswajaniem wiedzy, łatwiej nawiązują kontakty, są bardziej otwarte i empatyczne. Natomiast dzieci, które rzadko przebywają na zewnątrz, wykazują wyższy poziom stresu, mają trudności w nauce i częściej stwarzają konfliktowe sytuacje.

Zdecydowanie najlepszym sposobem na oswajanie dzieci z naturą jest pozwolenie na ich samodzielną eksplorację. Dorosły przestaje być nauczycielem, a staje się przewodnikiem, który reaguje na to, co zainteresuje dzieci, objaśniając im zjawiska, które je zafascynowały. Dlatego tak ważne jest dbanie o to, aby tereny zielone w mieście były jak najbardziej zbliżone do naturalnych. W przypadku rzek dobrą praktyką jest ich renaturyzacja, która ma szerokie, długofalowe działanie na środowisko. Nie oznacza ona pozostawienia rzeki samej sobie, ale pozwala na podjęcie działań, dzięki którym jej ekosystem będzie jak najbardziej zróżnicowany. W obliczu wpisanych na stałe w kalendarz okresów suszy i powodzi, renaturyzacja rzek, która niweluje skutki tych działań, jest inwestycją przynoszącą tylko korzyści. Na przykład w czasie zwiększonych opadów rzeka uregulowana, o prostym korycie tej samej głębokości, bez drzew i krzewów rosnących na jej brzegach, spowoduje, że fala wezbraniowa będzie płynęła szybciej, a w czasie suszy woda nie będzie zatrzymywana. Zanieczyszczenia popłyną uregulowaną rzeką szybciej, będą więc miały większy zasięg. Rzeki naturalne lub zrenaturyzowane są w stanie zaabsorbować trafiające do niej zanieczyszczenia na odcinku kilkuset metrów. Wiele jest korzyści z takiego podejścia do kształtu rzek.
Renaturyzacja nie oznacza powrotu do pierwotnego kształtu rzeki, byłoby to niemożliwe. Pozwala natomiast na jak największe pełnienie przez rzeki funkcji przyrodniczych, społecznych i gospodarczych. Przestrzeń zajmowana przez rzeki ciągle kurczy się w mocno przekształconym krajobrazie naszego regionu. Oddając im przestrzeń, dajemy sobie wymierne i różnorodne korzyści.

https://inzynierbudownictwa.pl/renaturyzacja-rzek/ [dostęp: 19.01.2023]
Richard Louv, “Ostatnie dziecko lasu. Jak ocalić nasze dzieci przed zespołem deficytu natury.”, wyd. Mamania, 2020